Azərbaycan və İsrail arasında səfərlərin məqsədi nədir?

2023-cü il mayın 30-da İsrail Prezidenti İsaak Hersoq Azərbaycana səfər edib və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ilə görüşmüşdü. Bu səfər 2020-ci ilin noyabrında, xüsusən 2023-cü ilin əvvəlindən qalibiyyətlə başa çatan 2-ci Qarabağ müharibəsindən sonra iki ölkə arasında vüsət alan münasibətlərin və diplomatik inkişafların pik nöqtəsi sayıla bilər.

Bizimyol.info Anadolu Agentliyinə istinadla xəbər verir ki, Azərbaycan və İsrail arasında təhlükəsizlik, hərbi, səhiyyə, təhsil, ticarət, texnologiya, turizm, nəqliyyat və rabitə, kənd təsərrüfatı və heyvandarlıq kimi sahələrdə sıx əməkdaşlıqdan əlavə, hər iki tərəfi birləşdirən məqam İran qaynaqlı mümkün təhlükələrə qarşı mübarizə siyasətidir.

1991-ci ildə müstəqilliyini elan edən Azərbaycanı ilk tanıyan dövlətlərdən biri də İsrail olub. İki ölkə arasında diplomatik əlaqələr 1992-ci ildə başlayıb, 1993-cü ildə İsrail Bakıda səfirlik açıb.

Digər tərəfdən, Azərbaycan həm İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv bəzi ölkələrlə, həm də İranla münasibətlərində yürütdüyü balans siyasətinə görə İsraildə səfirlik açmamış, münasibətləri alternativ üsullarla davam etdirməyə üstünlük vermişdir. Lakin bu vəziyyət münasibətlərin inkişafına mane olmadı və hər iki tərəfin bir-birindən maraqları ucbatından getdikcə pərçimləndi. Tərəfləri bir-birinə yaxınlaşdıran təkcə iqtisadi-sosial amillər deyil, ən mühüm amil qarşılıqlı strateji maraqlar idi.

Məqalədə bildirilir ki, Ermənistana qarşı müharibə zamanı istifadə üçün qabaqcıl hərbi texnologiyaların tədarükü, Rusiyanın regiondakı hegemonluğunu balanslaşdırmaq üçün Qərbdəki təsirli yəhudi lobbisinin gücündən istifadə etmək kimi amillər İsraili Azərbaycan üçün əlverişli edib. Digər tərəfdən, Azərbaycanın geosiyasi mövqeyi zəngin enerji resurslarına malik olduğu və İranla qonşu olduğu üçün onu İsrail üçün vazkeçilməz ölkəyə çevirib.

Qarabağ qələbəsində İsrailin Azərbaycana dəstək verməsi, İranın həm müharibə zamanı, həm də müharibədən sonra Ermənistanı dəstəkləməsi, Azərbaycana qarşı müxtəlif aqressiv diskussiyalar və hərəkətlər İsraillə Azərbaycan arasında daha sıx münasibətlərə zəmin yaratdı.

Bildirilib ki, Əliyev xarici siyasətdə tarazlığı məharətlə saxlayır, İsrailin Türkiyə ilə münasibətlərinin bu prosesdə soyuq olduğunu nəzərə alır və ehtiyatlı davranırdı. Əliyev Türkiyə ilə İsraili barışdırmaq üçün dəfələrlə cəhdlər edib. Münasibətlərin normallaşması ilə Azərbaycanla İsrail arasında münasibətlər ciddi sürət qazanıb. 30 ildir İsraildə rəsmi nümayəndəliyini açmayan Azərbaycan 2021-ci ilin iyulunda Kommersiya Attaşesi, 2022-ci ilin martında isə Təl-Əvivdə Turizm Ofisi açıb. Azərbaycanın Türkiyə və İsraillə sıx əlaqələrini boğmaq iqtidarında olmayan İran qorxutmaq üçün Ermənistanda-Qafanda baş konsulluq açdıqdan sonra Azərbaycan 2022-ci ilin oktyabrında İsraildə səfirlik açmaq qərarına gəlib. 2023-cü ilin martında Azərbaycanın İsraildəki səfiri vəzifəsinin icrasına başlayıb.

Azərbaycan və İsrail arasında səfərlərin məqsədi nədir?

Məqalədə qeyd edilib ki, 2023-cü ilə qədər iki ölkə arasında səfər trafiki intensivləşib. Martın əvvəlində İsrailin kəşfiyyat naziri Gila Qamliel Bakıda olub. Ayın sonunda Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov səfirliyin açılış mərasimində iştirak etmək üçün İsrailə gedib. Aprel ayında İsrailin xarici işlər naziri Eli Koen Azərbaycana səfər edib. Bunlarla yanaşı, bəzi yüksək səviyyəli danışıqlar da aparılıb. Bu səfərlər zamanı gündəm mövzuları və imzalanmış müqavilələr də mətbuatla paylaşılıb. İnfrastrukturun qurulmasına yönəlmiş bu səfərlər Hersoqun səfəri ilə pik həddə çatdı. Bildirilib ki, səfərin məqsədi iki ölkə arasında strateji əlaqələri daha da inkişaf etdirmək, şaxələndirmək və möhkəmləndirməkdir.

Dövlət rəsmiləri və Bakıdakı yəhudi məktəbinin şagirdləri tərəfindən qarşılanan Hersoq, Əliyev tərəfindən qəbul edilib. Əvvəlcə hər iki tərəf təkbətək görüşüb, daha sonra hər iki tərəfdən nümayəndə heyətləri iştirak edib. Görüş zamanı iki ölkə arasında 2023-2028-ci illər arasında inkişaf etdirilməsi nəzərdə tutulan səhiyyə və tibb təhsili sahələrində əməkdaşlığa dair anlaşma memorandumu imzalanıb. Hersoq mayın 31-də İsrailin yaranmasının 75-ci ildönümü ilə bağlı mərasimdə iştirak etdikdən sonra İsrailə qayıdıb.

İclasın gündəliyi ilə bağlı verilən rəsmi açıqlamalarda İranla bağlı gündəmə işarə edilməsə də, hər iki ölkənin İranla münasibətlərindəki problemlər səbəbindən bu məsələnin diqqətdən kənarda qaldığını düşünmək olmaz. Necə ki, Hersoq səfərindən əvvəl səhər sosial şəbəkədəki paylaşımında Azərbaycanın şiə məzhəb ölkəsi olduğunu vurğulayaraq mövzuya toxunmuşdu. O, Bakıya gəldikdən sonra hava limanında bəyanatla çıxış edərək Azərbaycanı mühüm və əsas ölkə kimi xarakterizə edib, İranın bütün tarixi və sosial bağlardan kənar qonşu olduğunu, İranın ölkədə sülh və sabitliyi pozan fəaliyyətlər həyata keçirdiyini vurğulayıb.

Əliyevlə görüşündə bölgədə sülhün və təhlükəsizliyin bərqərar olmasının vacibliyini vurğulayıb. Bu açıqlamalar ikitərəfli görüşün əsas gündəm bəndlərindən birinin İran olduğunu xatırladır. Hersoqun bu məsələ ilə bağlı Əliyevdən bəzi istəklərinin olması təbii olsa da, qeyd etmək lazımdır ki, Əliyevin bu istəklərə baxışı son illərdə regionda yaranmış geosiyasi tarazlıqlara uyğun formalaşacaq.

Səfərlərin Azərbaycan-İran münasibətlərinə təsiri necə olacaq?

Həmçinin bildirilir ki, mövzu ilə bağlı əvvəlki təcrübələr göstərir ki, Əliyev incə regional tarazlıqlara riayət edir və yaxın və uzunmüddətli perspektivdə öz ölkəsinin maraqlarını əsas götürür. İllərdir İran mətbuatında yer alan və Azərbaycanın İsrailə anti-İran fəaliyyətində iştirak etmək üçün müxtəlif imkanlar yaratdığına dair ittihamlar hər dəfə Azərbaycan tərəfindən qəti şəkildə rədd edilir. Bu mövzuda zərrə qədər dəlil olmadığı üçün bunun əsassız olduğu vurğulanıb.

2023-cü ildə oxşar iddialar İsrail müxalifət mətbuatında da gündəmə gəlib. Azərbaycanın İsrailin hərbi əməliyyatlarda istifadə etməsi üçün hava limanı açmağa hazırlaşdığı və Mossad-a İrana nəzarət etmək üçün qabaqcıl şöbənin yaradılmasına icazə verdiyi barədə məlumatlar dərc olunub.

Azərbaycanın İsraildəki səfiri bu iddiaları qəti şəkildə rədd edərək, Azərbaycanın İsrailin İrana qarşı hücumda öz ərazisindən istifadə etməsinə icazə verməyəcəyini açıq şəkildə bildirib. Bundan əvvəl və sonra Azərbaycan administrasiyası başqa ölkələrlə mübahisələrdə tərəf olmayacağını və öz torpaqlarının mümkün hücumlarda istifadəsinə heç vaxt imkan verməyəcəyini dəfələrlə vurğulayır. Demək olar ki, regionun geosiyasətini və konyukturasını yaxşı qiymətləndirən Azərbaycanın bu münasibəti prinsipialdır, xarici siyasətini müəyyənləşdirərkən məsələlərə hərtərəfli prizmadan baxaraq həssaslıqla hərəkət edir, etibarlı tərəfdaşdır.