“İndi Spilberq də gəlsə, ortaya Qarabağ münaqişəsinə dair yaxşı film qoya bilməz”

Tanınmış hüquqşünas, professor Fərhad Mehdiyev müharibə, vətənpərvərlik mövzusunda yazılan əsərlərin yoxluğundan gileylənib:

“Müharibə vəziyyətindəyik, amma ortada bir dənə də olsun ciddi bədii əsərimiz yoxdur. Niyə keçmiş qazilərdən intervülər alıb, sonra bunları nədən povest, hekayə, romana çevirmirsiniz? Bu il bir yazarımız kitab yazmışdı, aldım, amma xəcalətimdən evə aparmadım, tulladım”.

Kult.az mövzu ətrafında yazarlara bu sualla müraciət edib:

“Sizcə, doğrudanmı ədəbiyyatımızda müharibə mövzusunda yazılan keyfiyyətli əsər yoxdur?”

Tənqidçi Əsəd Cahangir:

“Qarabağ müharibəsi mövzusunda yazılıb, amma kulta çevrilən əsər yoxdur. Həyat Mübariz İbrahimov kimi qəhrəman yetirdi, amma ədəbiyyat onun bədii qarşılığını verə bilmədi. Bunun bir səbəbi odur ki, yazarlar səngərdə olmayıb. Kimdənsə eşitməklə yazılan əsərin təsiri olmaz. Yazıçı müharibəni gözüylə görməlidir. Sifarişlə Həcc qəbul olunmaz. Yazıçının səngər həyatı ilə tanışlığı üçün onu cəbhəyə ezam da etmək olar. İkinci Dünya müharibəsində bu praktikadan geniş istifadə olunmuşdu. Bu işlə təbii ki, dövlət və yaradıcılıq qurumları səviyyəsində məşğul olmaq lazımdır. Məncə, Qarabağ müharibəsində ən yaxşı əsərlər qələbədən sonra yaranacaq. İnşallah, o gün uzaqda deyil”.

Yazıçı Xalid Kazımlı:

“Müharibə və vətənpərvərlik mövzusunda isti-isti yazılan əsərlərin ədəbiyyata, çəkilən filmlərin isə incəsənətə dəxli yoxdur, ola bilməz. Bütün hallarda bu təbliğat vasitəsi olacaq, “düşmən pisdir, biz yaxşıyıq” fikrini aşılayacaq. Müharibə haqqında ən yaxşı əsərlər çox-çox sonralar, bütün emosiyalar soyuyandan, konfliktlər çözüləndən sonra yaradılır. Və bunlar soyuq başla, emosiyasız yaradılmalıdır. Bu mövzuda yazılan əsərlərin başlıca qayəsi humanizmi təbliğ etmək, bəşəri dəyərlərin üstünlüyünü göstərmək olmalıdır. İndi Spilberq də gəlsə, ortaya Qarabağ münaqişəsinə dair yaxşı film qoya bilməz. Bu baxımdan vaxtaşırı olaraq kimlərinsə ədiblərdən, rejissorlardan müharibəyə dair gözəl əsər tələb etməsi absurddur”.

Jurnalist, qazi Rey Kərimoğlu:

“Əslində, bu, illərdir məni narahat edən məsələdir. Daima yazarlarla təmasda olmuşam. Müharibədə gördüklərimi detallarına qədər onlara danışmışam, bəzilərini xatirə kimi yazmışam da. Amma bunları ədəbiyyata gətirmək lazımdır. Kim gətirəcək? Gətirə bilmirik. Ümid bəslədiyim yazarlar da var, lakin onlar da başqa işlərlə başlarını qatırlar. Hədəfləri yanlışdır. Problem də budur.

Professorun dediklərində də həqiqət payı var. Özü də çoxdur. Amma yoxdur da deyə bilmərəm. Az da olsa bədii əsərlər yazılıb. Məsələn, “Dolu” romanının adını çəkə bilərəm. Ayrı-ayrı uğurlu və uğursuz əməliyyatlarda dünyanın diqqətini çəkə biləcək o qədər hadisələr olub ki. Məncə, bu mövzuda ən yaxşı əsərlər Qarabağ problemi həll ediləndən sonra yazılacaq”.

Yazıçı Xeyrəddin Qoca:

“Fərhad müəllim haqlıdır. Müharibə mövzusunda Aqil Abbasın “Dolu” romanından başqa elə gözəçarpan bir əsər yoxdur. Görürsünüz, ruslar müharibə mövzusunda necə gözəl əsərlər yazırlar, filmlər çəkirlər… Mehdi Hüseynzadələri, Mübariz İbrahimovları, Fərid Əhmədovları çıxmaq şərtilə biz nə vuruşa bilirik, nə də qəhrəmanlıq tarixini yaza bilirik”.

Yazıçı İmir Məmmədli:

“Zənnimcə, şərt deyil ki, müharibə barədə şedevr əsərlər elə müharibə vəziyyətində yazılsın. Ümumiyyətlə, publisistik yazıdan fərqli olaraq, müharibə kimi mühüm hadisə haqda yazılan bədii əsərə distansiya, vaxt lazımdır. Yazıçıya zaman lazımdır ki, hadisəni yaxşı-yaxşı dərk edib, dərin qatlarına baş vura bilsin. İstənilən hadisəyə həmin an reaksiya vermək daha çox jurnalistikanın, publisistik ədəbiyyatın işidir. Əlbəttə, yazıçı həm də publisist olaraq öz fikrini deməyə, mövqeyini məharətlə bildirməyə qadir olmalıdır. Həmin publisistik qeydlər gələcəkdə gözəl bir bədii əsərin əsasını da təşkil edə bilər. Ümumiyyətlə, belə düşünürəm ki, müharibə mövzusunda yazılan istənilən şedevrin haqlı tərəf olaraq bizə də aidiyyəti var. Öz şedevrlərimiz ərsəyə gələnədək, gənclərimizdə vətənpərvərlik ruhunu daha da yüksəltmək məqsədi ilə dünya ədəbiyyatının, o cümlədən türk ədəbiyyatının, incəsənətinin parlaq nümunələrindən də faydalana bilərik. Bununla belə, əlbəttə, yazıçılarımız mütəmadi olaraq bu barədə düşünməli, qələbə soraqlı öz şedevrlərini yaratmağa cəhd etməlidirlər”.

Yazıçı-jurnalist, istefada olan polkovnik-leytenant İbrahim Rüstəmli:

“Ona görə ki, bizim, ümumiyyətlə, müharibə haqqında təsəvvürümüz yoxdur. Ya da çox zəifdir. Bu təsəvvürlərlə hansı yaradıcılıq məhsulundan söhbət gedə bilər!? Onun-bunun dilindən nəsə eşitmək də bəs eləmir. Əgər dünya təcrübəsinə diqqət yetirsək, görərik ki, ən yaxşı müharibə əsərləri müharibədə iştirak etmiş müəlliflər tərəfindən yazılıb. Ad çəkməyə ehtiyac duymuram. Bizim kabinet şairlərimizdən, kabinet yazıçılarımızdan nəsə gözləməyimiz lüzumsuzdur. Müharibə öz sirlərini müharibənin içində olanlara açır ancaq…”

Şair Aqşin Yenisey:

“Azərbaycan yazıçısı niyə vətənə şeir yazmır” demək – oxucu olmamaq, sənətin çağdaş mövzularından uzaq olmaq deməkdir. İndi müharibə ilə yalnız kino və karikatura məşğul olur. Rusiya və Türkiyəni çıxmaqla dünyada müharibəyə heyran olan ədəbiyyat yaradan xalq yoxdur. Çar və Sultan siyasətdəki boşluqları doldururdu ədəbiyyatın qurbanları ilə. Ədəbiyyat müharibəyə həsr olunanda dini missiyanı üzərinə götürür. Yazıçı cənnət vəd edən müqəddəs fırıldaqçıya çevrilir. İkincisi, müharibə dövlətlərin qovğasıdır, dövlət patrona pul xərclədiyi kimi, öz qovğasının şeirinə də pul xərcləməlidir. İndi dünyanın heç bir ordusu şeir hesabına döyüşmür, düşmən öldürdüyü üçün maaş alır”.

Ceyhun Musaoğlu:

“Müharibə mövzusunda xeyli əsərlər yazılıb. Ola bilsin hansısa əsər hansısa yazıçının xoşuna gəlməsin, bu, bütövlükdə müharibə ədəbiyyatının yoxluğuna dəlalət etmir. İstedadlı yazarımız Vüsalə Məmmədovanın qələmə aldığı “Əsir düşərgəsi” kitabları möhtəşəm nümunədir. O əsərlərdə müharibənin dəhşətləri çılpaqlığı ilə göstərilir. Qarabağ müharibəsinə həsr olunan “Dolu” əsəri və eyni adlı filmi, “Yarımçıq xatirələr” filmi müharibənin reallığını göstərə biləcək səviyyədədirlər. Şəxsən mənim müharibə həyatında bir əsgərin yaşantılarından bəhs edən iki hekayəm var. Əlbəttə razıyam ki, daha böyük və çox sayda əsərlər yazılmalıdır. Unutmayaq ki, tarixi hadisələrə həsr olunan samballı bədii əsərlər o hadisələrdən xeyli illər sonra yazılır”.