“Azərbaycan
– Türkiyə Alyansı” (ATA) konfederasiyası ideyasını gündəmə gətirən
“Birləşik Azərbaycan Yurdları” Ocağının başqanı Cahandar Bayoğlunun
fikirləri son günlərdə Türkiyə, Güney Azərbaycan, Quzey Kıbrıs və Orta
Asiyada çox maraqla qarşılanıbdır. İrəli sürülən “Orta Doğunun barış
təminatçısı” konsepsiyası bölgə toplumları və dövlətlərinin 1919-cu
ildən sonra 100 ildir davam edən təriqət, məzhəb, dövlətlər və toplumlar
arası intriqaların, vətəndaş savaşlarının qarşısının alınması kimi
dəyərləndirilib. Yüz ildir bölgədə yaşanılan “neoimperializm”in dərin
siyasi hədəflərinin durdurulması yolları ilk dəfədir ki, açıq
müzakirələrə səbəb olmuşdur. Bütün bunların çalarları ilə açıqlanması
üçün Cahandar Bayoğlu ilə bir daha həmin mövzunu müzakirə etdik.
– Cahandar bəy, ötən müsahibənizin
sonunda “Azərbaycan-Türkiyə Alyansı” (ATA) konfederasiyasının Orta Doğu
və bölgəmiz üçün barışın təminatçısı olduğunu bildirərək yeni bir
dövlətlər blokunun yaranmasına işarə etmişdiniz. Bunu necə izah
edərdiniz?
– “Azərbaycan-Türkiyə Alyansı” (ATA) konfederasiyası ədalətə dayanıqlı,
demokratik dəyərlərə sahib olan, dünya sivilizasiyasına yeni tövhələr
verən, bəşəriyyət üçün təhlükəli olan terrorizmi, insan alveri, dünya
mədəniyyətinin simvolları kimi tarixi maddi-mədəniyyət abidələrini
qoruyan, mənəvi və milli dəyərlər üzərində bərqarar olan bir birlik
olduğu üçün bölgədə əməkdaşlıq edəcək bütün dövlətlərin bu prinsiplərə
əməl etməsindən keçəcəkdir. Biz hesab edirik ki, İraq və Suriya kimi
ölkələrdə yaşanılan antiinsani proseslərin bölgədə gücə çevrilən
“Azərbaycan-Türkiyə Alyansı” (ATA) konfederasiyasının iştirakı sayəsində
sivil dünyanın birgəliyi ilə müsbət şəkildə sonuclanacağı qaçılmazdır.
Bu ölkələrdə olan bütün antiinsani güclər sıradan çıxarıldıqdan sonra,
insanlıq, milli və mənəvi dəyərlərə söykənən demokratik institutlar
formalaşcaqdır və sonucda xalqların iradəsi ilə gerçəkləşən demokratik
dövlətlər qurulacaqdır. Suriya və İraqda qurulan demokratik dövlətlərin
təsiri qonşu avtoritar və totalitar rejimlərin demokratikləşməsinə
gətirib çıxaracaq. Qətər, İordaniya, Livan, Liviya, Yəmən, Oman,
Bəhreyn, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Səudiyyə Ərəbistanı, Misir, Tunis,
Əlcəzair, Sudan, Mərakeş və Fələstin kimi dövlətlər bu proseslərin
içində olacaq. Eyni zamanda Təbriz mərkəzli Azərbaycan Türk Dövlətinin
doğusunda olan Pakistan və Əfqanıstanda ciddi dəyişikliklər baş
verəcəkdir ki, bu prosesin tərkib hissəsinə çevrilə bilsinlər.
– Bəs bölgədəki İsrail dövlətinin yeri necə olacaq?
– Mövcud şərait və proseslərin dinamikasını izlədikcə İsrail dövləti
“Azərbaycan-Türkiyə Alyansı” (ATA) konfederasiyasına qarşı ola
bilməyəcək və onunla əməkdaşlığa üstünlük verəcək. İsrail bir dövlət
olaraq Fələstinin sınırlarını tanıyacaq və qarşılıqlı addımları Fələstin
atmalı olacaq. Dünyada və bölgədə barışın əbədi təminatı üçün Qüds
şəhərinə isə özəl dövlət statusu verilməli, bu dövlətin varlığının
qorunması üçün bütün səmavi dinlər adına xristian, müsəlman və yəhudi
dünyası ölkələri buraya maddi yardımlar etməlidirlər. Vatikanda olduğu
kimi, simvolik olaraq Qüds dövlətinin polisi və təhlükəsizlik
qüvvələrinin olması və beynəlxalq subyekt kimi tanınmalı, BMT-nin tam
hüquqlu üzvü olmalıdır. Bu amil dünyanın dinlərarası rəqabət və
qarşıdurmalardan uzaqlaşdıraraq, bəşəri dəyərlərə üstünlük verərək,
yaxşı mənada rəqabətlərin yaranmasına gətirib çıxaracaq. Bu rəqabətlər
dünyamızda yaşayan toplumların hər birinin insanlıq uğrunda bəşəriyyətin
gözəlləşməsinə gətirməlidir.
– Orta Doğu ölkələrindən fərqli olaraq, Pakistan və Əfqanıstanda baş verəcək prosesləri necə qiymətləndirirsiniz?
– “Azərbaycan-Türkiyə Alyansı” (ATA) konfederasiyası ilə isti
münasibətlərdə olan Pakistan təbii ki, bölgədəki digər dövlətlərdən bir
çox müsbət cəhətlərinə görə fərqlənir. Pakistanda demokratik dövlət
institutları və hökumətin seçki yolu ilə formalaşması bir gerçəklikdir.
Amma, bəşəriyyət üçün terror gücləri Pakistanda əmin-amanlığa, qorxusuz
həyat şərtlərinə mane olmaqdadır. Qonşu Hindistanla dini ayrımçılıq adı
altında, etnik və milli, eyni zamanda ərazi sorumluluqları yaşanılır. Bu
problemlər Pakistanın inkişafı məsələsi istiqamətində ciddi şəkildə
maneədir. “Azərbaycan-Türkiyə Alyansı” (ATA) konfederasiyası bölgədə söz
sahibi olmağa başladıqdan sonra, Pakistanla olan sıcaq ilişkilərindən
dolayı ortaq əməkdaşlığa üstünlük verilməsi sayəsində bu ölkə üçün
problem olan amillər qısa bir zamanda aradan qalxacaq, bölgədə çox ciddi
şəkildə aparıcı bir dövlət statusuna malik olacaqdır. Pakistanda baş
verən müsbət dəyişikliklər həm də “Azərbaycan-Türkiyə Alyansı” (ATA)
konfederasiyasının yüksəlişi deməkdir. Bunun eyni zamanda Əfqanıstana
cidd şəkildə təsiri olacaqdır. Beləliklə də ilk addım kimi terror
mənbələri tamamilə darmadağın olunacaq. Təbriz mərkəzli Azərbaycan Türk
Dövləti ilə sınır olan bölgələrdə yaşayan Əfqanıstan türklərinin
passionarlığı ölkənin sabit və rahat həyat tərzinə keçməsini təmin
edəcəkdir. Əfqanıstanda yeni bir siyasi şərait yarandığı üçün demokratik
dəyişikliklərin baş verməsi sürətlənəcək, demokratik institutlar da
formalaşacaq, dövlət xalq iradəsinə söykənən quruluşla əvəzlənəcəkdir.
– Cahandar bəy, söylədiklərinizin
analoji olaraq böyük bir keçmişi vardır. Həm də belə bir ənənə vaxtilə
yenicə qurulan Türkiyə Cümhuriyyəti çağında mövcud olmuşdu. Belə ki,
Mustafa Kamal Atatürk I Dünya Savaşından sonra öz ölkəsinin ağır şərtlər
içində olmasına baxmayaraq, Əfqanıstanda müasir tipli dövlət quruluşu,
təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, biznes, fabriklər açmaqla və digər
sahələrdə gərəkən kadrları ortaya göndərmkəklə demokratik dövlət
modelini irəli sürmüşdü.
– Gerçəkdən də Əfqanıstanın bir dövlət olaraq, varlığı, inkişafı
istiqamətində Türkiyənin çox böyük rolu olmuşdur. Mustafa Kamal Atatürk
Əmənulla Xanın rəhbərliyi altında Əfqanıstanın dövlət müstəqilliyinin
tanınması istiqamətində böyük yardımlar etmişdi. Bu dövlətin
müstəilliyini tanıyan ilk dövlət də elə Türkiyə Cümhuriyyəti olmuşdur.
İlk müasir tipli məktəblərin, universitetlərin, xəstəxanaların,
mədəniyyət, ocaqlarının, fabriklərin açılmasında, beynəlxalq
əlaqələrinin sivil yolla inkişafında Türkiyə Cümhuriyyətinin xüsusi
əməyi olmuşdur. Təəssüflər olsun ki, Mustafa Kamal Atatürkdən sonra, bu
ənənə davam etdirilmədi. Harada “neoimperilizm” və “neokolonial” siyasət
hökm sürürsə, bilin ki, orada xalqların istismarı var və həyat şərtləri
yerli toplumlar üçün dözülməzliklə müşahidə olunur. Yaşadığımız 21-ci
yüzilin şərtləri tamamilə fərqli standartları tələb edir. Əfqanıstan və
Pakistanda demokratik dövlət modelinin güclənməsi bəşəriyyətin
inkişafına təkan verə biləcək böyük bir proses deməkdir. Sömürgəçiliyin
sonlanmasının tərkib hissəsi olacaqdır.
– Bu kimi dəyişikliklər baş verdikcə bölgə dövlətlərinin işbirliyini necə görürsünüz?
– “Azərbaycan-Türkiyə Alyansı” (ATA) konfederasiyasının cazibəsi və
təsiri ilə demokratik dəyərlərə söykənən dövlətlər zaman-zaman ATA-nın
təşəbbüsü ilə yaradılan Demokratik Dövlətlər Birliyinə qoşulacaqlar. Bu
birliyə İsrail, Fələstin, İraq, Pakistan, Əfqanıstan, Suriya və bütün
ərəb ölkələri, demokratik Gürcüstanın da daxil olması bölgəsəl
tələblərdən biridir.
– Bəs Ermənistanın bu birlikdə yerini necə görürsünüz?
– Bu məsələ daha çox ermənilərin yanaşmasına bağlıdır. Ermənistan adlı
ölkə könüllü olaraq Qarabağ məsələsindən imtina edərsə, tarixi türk
yurdlarından zaman-zaman qovulan Azərbaycan türklərinin doğma
torpaqlarına qayıdışını hüquqi şəkildə təmin edərsə, uluslararası
projelərdə iştirak etmək, “Azərbaycan-Türkiyə Alyansı” (ATA)
konfederasiyasına inteqrasiya məqbul sayıla bilər. Yox, əgər cılız
hisslərindən imtina etməzsə, “Ermənistan” adlı bölgədə qalmayacaqlarını
imzalamış olacaqlar. İkinci hal ədalətə dayanıqlı, bəşəri görüşlərə
malik olan biz türklər üçün arzu olunmazdır. Çox istərdik ki, ermənilər
birinci təklifi seçsinlər və türk ədalətinə sığınsınlar, bölgədə rahat
həyat sürsünlər.
– Demokratik Dövlətlər Birliyinin yaranmasını necə dəyərləndirərdiniz?
– Demokratik Dövlətlər Birliyini (DDB) Avropa Birliyinin doğu
dünyasında bir model olaraq görürük. ATA-nın liderliyində qurulan bu
birliyin hökümətlər, dövlətlərarası və parlamentlərarası çalışqan
orqanlar olmaqla ortaq iqtisadi məkana çevrilməlidir.
– Cahandar bəy, Orta Doğunun bir parçası olan Quzey Kıbrız Türk Cümhuriyyəti ilə bağlı fikir səsləndirmədiniz.
– KKTC zatən Azərbaycan-Türkiyə Alyansı (ATA) konfederasiyasının subyektlərindən biridir və ondan ayrı düşünülməməlidir.
(ardı var)
Söhbətləşdi: Ənvər Yusifoğlu
Ana səhifə / Müsahibə / Cahandar Bayoğlu: “Qüdsün bağımsızlığı dünyada dinlərarası düşmənçiliyin sonu olacaq”
Həmçinin oxuyun
“Belə verilişləri hazırlayanlar papaqlarını qarşıya qoyub düşünməlidirlər, özlərinə çəki-düzən verməlidirlər”-Müsahibə
Zülfiyyə Eldarqızı: “Ailəsini, uşağını, ərini atıb gələn qadının saçını, qaşını düzəldib, iş tapıb onu ulduza …