Hikmət Hacızadə: “Elə şey olsaydı, jurnalisti çağırıb ona qonaqlıq verərdim”

“Rusiya istəyir ki, Azərbaycan onun qoltuğuna girsin”

ABŞ-ın yeni prezidenti Donald Trampın səlahiyyəti dövründə dünyanın düzəninin dəyişəcəyi ilə bağlı müzakirələr davam etdikcə Rusiya da ortaya iddialar qoymaqdadır. Elə şimal qonşumuzun baş diplomatı Sergey Lavrovun Azərbaycan və Qarabağla bağlı ciddi rezonansa səbəb olan açıqlaması Kremlin Qafqaza, ümumiyyətlə, postsovet məkanına iddiasının növbəti əlaməti kimi dəyərləndirilir. Azərbaycanın Rusiyadakı sabiq səfiri, politoloq Hikmət Hacızadə ilə bu mövzunu da əhatə edən müsahibəni təqdim edirik: 

– Hikmət bəy, sizə yaxşı tanış olan ölkənin, Rusiyanın xarici işlər nazirinin Qarabağla bağlı dedikləri hələ də müzakirə olunur. Siz bu ərəfədə şimaldan gələn reaksiyanı necə qəbul etdiniz? 

– Məsələ belədir ki, Lavrovun bu şəkildə çıxışı mənimçün yeni bir şey olmadı. Əslində Lavrov Rusiya hökumətinin başında, ürəyində olduğunu səsləndirdi. Biz hamımız dəfələrlə deyirdik ki, Rusiya belə düşünür, Rusiya buranı idarə edir, Rusiya cürbəcür diplomatik yollar, işarələrlə hər kəsə “bura mənimkidir, mən həll edəcəyəm” deyir. İndi isə Lavrov təxminən həmin mövqeni açıqlayıb. Ona görə də burada mənümçün yeni bir şey yoxdur. Ruslar həmişə belə düşünüb – baxmayaraq ki, onlar bu barədə danışmırdılar, amma Lavrov danışdı. Sağ olsun, mən heç təəccüblənmədim.

– Azərbaycanın Rusiyadakı səfiri Polad Bülbüloğlunun rus nazirə sual verən jurnalistə sərt təpinməsi, hətta onun işdən çıxarılmasına nail olduğu barədə xəbərlər yayıldı. Səfiri tənqid edənlərlə yanaşı, onun mövqeyinə bəraət qazandıranlar da oldu. Sizin mövqeyiniz necədir, səfir haqlı idimi?

– Onun yanaşması haqqında səfirlik təkzib verib ki, burada bizlik bir iş yoxdur, məsələ bizlik deyil, gedin Lider TV-dən soruşun. Əgər kimsə dəqiq araşdırsa ki, bəli, bu hadisə Polad Bülbüloğlunun zəngindən sonra olub, onda biz də münasibət bildirərik. Hələ ki, dəqiq məlumat yoxdur. Şayiə ilə nəsə deyə bilmərik.

– Siz belə məqamda Rusiyada Azərbaycanın səfiri olsaydınız, necə davranardınız? Rusiya XİN başçısının belə mövqeyinin qarşılığında nə edərdiniz?

– Elə bir şey olsaydı, mən qarışmazdım, çağırardım o jurnalisti, bir qonaqlıq verərdim. Amma mən dəqiq bilmirəm ki, Polad Bülbüloğlu belə bir şey edib, ya etməyib.

– Belə situasiyalarda elçi yalnız paytaxtından komanda, təlimat gözləməlidir, yoxsa özünün də mövqeyi olmalıdır?

– Əslində səfir də bir məmurdur, o da bir mexanizmin hissəsidir və vacib məsələlərdə, əlbəttə ki, öz nazirindən və ya prezidentindən göstəriş gözləməli, sonra addımlar atmalıdır. Əgər hansısa çətin situasiyada ordan heç bir xəbər gəlmir və ya deyirlər bax, gör özün neynirsən, onda səfir hansısa hərəkət edə bilər. Amma ölkəsindən təlimat gəlirsə, deməli, səfir ona əməl etməlidir. Yox, əgər verilən əmr, ya sərəncamla razı deyilsə, onda istefa verib getməlidir.

– Siz də münasibətlərin olduqca gərgin dövründə səfirliyə rəhbərlik etmisiniz. Təcrübənizdə belə bir situasiya baş veribmi? Maraqlıdır, Rusiya XİN başçısının belə mövqeyinin qarşılığında nə edərdiniz?

– Mən bizim rəhbərliklə ziddiyyətli məqam yaşamadım. Nə sərəncam, nə əmr gəlirdi, yerinə yetirirdim. Çünki bu, vəzifə borcum idi. Hətta paytaxtdan xəbər gəlməyəndə və ya azadlıq yarananda mən demokratik hökumətin ümumi siyasətinə arxalanaraq addımlar atırdım. Mənim təcrübəmdə belə şey olmayıb.

– Hikmət bəy, sizin səfir olduğunuz dövrdə prezident Əbülfəz Elçibəy idi və hesab olunurdu ki, Bakı-Moskva arasındakı problemlər cəbhə hakimiyyətinin olmasından qaynaqlanır. Amma axı indi Azərbaycan hakimiyyətində başqa qüvvələrdir və mövcud iqtidar daim şimal qonşumuzla münasibətlərə önəm verir. Lakin Rusiyanın Azərbaycana münasibəti yenə də dəyişməz olaraq qalır. Bunun səbəbi nədir? 

– Tamamilə düzgün sual qoyursunuz. İllər boyu Elçibəyi sərt siyasət yeritməkdə ittiham edirdilər, sübut olundu ki, bunlar hamısı əbəs şeymiş. İndi yeni hökumət var, Elçibəyin siyasətini bəyənmirlər, elan edirlər ki, biz yeni siyasət yürüdəcəyik. Amma “köhnə hamam, köhnə tas”. Heç nə dəyişmir, yenə də Rusiya Ermənistanın tərəfindədir və yenə də heç nə edə bilmirik. Bu mənada sualınız tamamilə yerindədir.

– Rusiya Azərbaycandan indi nə istəyir?

– Rusiya istəyir ki, Azərbaycan onun qoltuğuna girsin, Azərbaycan onun dediyini eləsin, Azərbaycan rus ordusunu təzədən bura qaytarsın. Rusiya istəyir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatda, ticarətdə ilk növbədə rusun maraqlarını qorusun, özü müstəqil şəkildə addım atmasın. Rusiya istəyir ki, Azərbaycan Türkiyə ilə yox, Rusiya ilə qardaş olsun.

– Rusiya doğrudanmı başa düşmək istəmir ki, Azərbaycanın Türkiyə, həmçinin Qərblə əlaqələri geridönməz xarakter alıb, yəni “qatar gedib”, artıq gecdir?

“Tramp bir az da sıxsa, Rusiya dağıla bilər, bax onda Qarabağ məsələsində şansımız çoxalacaq”

– Qarabağ ki, onlardadır, bizi Qarabağla şantaj edirlər. “Sən Qarabağı qaytarmaq istəyirsənsə, onda bunları etməlisən” deyirlər. Ona görə də belə görünür ki, hələ “qatar” getməyib.

– Amma Rusiyanın təcrübəsində aldığını qaytarmaq ənənəsi də yoxdur, nəyin bahasına olursa-olsun. Dünya yığışıb Krımı qaytara bilmir, Gürcüstan torpaqlarını da eləcə…

– Elədir. Amma Rusiyanın təcrübəsində qaytarmaq da var. SSRİ dağılmadımı, xeyli ölkələr aradan çıxmadımı? Bunlar hamısı gözümüzün qabağında olub. Rusiyanın Polşa, Bolqarıstan və digərləri ilə bağlı planları başqa idi. Ancaq bu ölkələrlə bağlı uğursuzluğa düçar oldu. İndi də hayfını bizdən çıxır.

– Belə nikbin proqnozlar da var ki, Rusiyanın parçalanması nəticəsində postsovet məkanındakı münaqişələrin həllinə nail olmaq olar. Buna ümid etmək olarmı?

– Təbii ki, ümid etmək olar. Ancaq hər şey Trampdan asılıdır. Baxır Tramp hansı siyasəti yeridəcək. Tramp bir az da sıxsa, Rusiya dağıla bilər. Bax onda Qarabağ məsələsində bizim şansımız çoxalacaq. O halda erməni ilə özümüz bacararıq.

– Bəs, Tramp loyal siyasət yürüdərsə, o halda Rusiyanın “Yeni SSRİ” planları reallaşa, Putinin imperiyanı bərpa ilə bağlı “iştahı” arta bilərmi?

-“Yeni SSRİ” yox, amma… Əlbəttə, sən Rusiyanı başlı-başına buraxsan, öz nüfuzunu bərpa etməyə çalışacaq. Nəticədə aqressivlik artacaq. Tramp heç nə eləməsə, Rusiyanı saxlamaq mümkün olmayacaq, Ukrayna, Azərbaycan, Gürcüstanı basacaq.

– ABŞ-ın yeni prezidentini şantaj müzakirələri də getdi. Bunun arxasında doğrudanmı ciddi kəşfiyyat məlumatları var?

– Mən onu deyə bilmərəm. Amma elə şey mümkündür.

– Bəzi ekspertlər Ağ Evin yeni administrasiyasının dünyanın yenidən bölüşdürülməsinə qərar verə biləcəyini və  nəticədə postsovet məkanının yenə də Kremlin “payı”na düşəcəyini ehtimal edir. Siz bu barədə nə deyə bilərsiniz? 

– O da ola bilər. Deyə bilər ki, Suriyadan çıx, Krımı götür! Yəni belə axmaq ssenari də ola bilər.

– İndiki situsiyada Azərbaycan böyük bir gücün qarşısında  qalmaq üçün hansı qüvvəyə ümid edə bilər?

– Hələ ki bizim müttəfiqimiz Türkiyədir, o, bizə kömək edə bilər. Ancaq Türkiyə də çox çətin vəziyyətə düşüb. Bilmirik Amerikanın addımları nə olacaq. Ona görə də bir az gözləmək lazımdır. Əslində isə möhkəmlənmək istəyiriksə, – Etibar Məmmədovun sözü olmasın – mən bunu dəfələrlə demişəm, yenə deyəcəyəm, islahatlar aparmaq lazımdır. Biz özümüz möhkəmlənməliyik. Bizim iqtisadiyyatımız, cəmiyyətimiz, imicimiz… bunlara fikir vermək lazımdır. Dəyişmək lazımdır. Baxın, gündə bir siyahı dərc edirlər, Azərbaycan istənilən istiqamətdə sonuncu yerlərdədir. Belə ölkə ilə kim hesablaşacaq? Bizim vəziyyətimiz budur. Dəyişmək, güclənmək, barışmaq…Bunlar lazımdır bizə.

– Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayevin səlahiyyətlərindən imtina ilə bağlı açıqladığı mövqe kifayət qədər maraq doğurdu. Postsovet məkanında daha bir ölkə parlamentli respublikaya keçid ərəfəsindədir. Sizcə, qazax prezidentin bu qərarına səbəb nə oldu? 

– Mənə elə gəlir, iki şeydən qaynaqlanır. Birincisi, Nazarbayev müdrik adamdır, görünür ki, o möhkəm liderdir, xalqını düşünür. İkincisi də yaşlıdır, başa düşür ki, onun vaxtı azdır, əgər bəzi məsələlər həll olunmasa, ölkəsi sabah çox pis vəziyyətə düşə bilər. Əsasən onun bacarığı, ölkəni düşünməsi vacib məsələdir və bu, var.

– Azərbaycanda da referendum sonrası mərhələdə islahatlar gündəmin əsas müzakirə mövzusudur. Hakimiyyət daxilində islahatlara mane olan qüvvələrin mövcudluğunu siz də təsdiqləyirsiniz? 

– Ümumiyyətlə, Azərbaycanda qüvvə qalmayıb, həm iqtidar, həm müxalifət, həm müstəqillər tərəfdə. Hamı susdurulub. Susduran adamlara da elə gəlir ki, sən camaatı susdurandan sonra hər şey yaxşı olacaq. Əslində hər şey pis oldu. Ölkənin sinir sistemi sıradan çıxdı, aşağıdan yuxarı siqnallar getmir və s.

– Bir sıra hallarda kənar qüvvələr günahlandırılır. Azərbaycanda islahatların aparılmaması, yaxud ənənəvi idarəçilik sistemindən uzaqlaşmaması ilə bağlı şimal qonşumuzun hansısa bir şəkildə müqavimət göstərdiyini, təsir etdiyini demək olarmı?  

“Mənim “yol xəritəmi” oxuyan yoxdur”

– Təbii ki, Moskva bunu istəmir, ancaq o, islahatlara mane ola bilməz. Əlbəttə ki, Kreml Azərbaycanda yenə də anti-Rusiya ritorikasının başlanmasını istəmir. Amma bunları kənara qoysaq, min dənə başqa addım var ki, onu etmək olar və lazımdır. Özü də onu etməyi sənə heç kəs qadağa qoymaz və kimsə qısqanmaz.

– Məsələn?

– Siyasi məhbusları azadlığa burax, monopoliyaları bağla, düzgün rəqabət, düzgün məhkəmə yarat! Buna Moskva heç bir maneə yaratmayacaq.

– Hikmət bəy, ölkədəki intihar hadisələrinin artan tendensiyası narahatlıq doğurur. Siz bu fəlakətli statistikanın artmının səbəbini nədə görürsünüz? 

– Bu, ölkəni bürümüş böhranın nəticəsidir, başqa nə ola bilər ki? Hansısa orta səviyyə var. Tutaq ki, ayda 10 nəfər. İndi isə ayda 50 nəfər özünə qəsd edir. Bu, əlbəttə ki, ağır sosial, psixoloji və s. vəziyyətin nəticəsidir.

– Hikmət Hacızadənin özünün vəziyyətdən çıxışla bağlı “yol xəritəsi” varmı?  

– Yol xəritəm var e, amma o xəritəyə baxan yoxdur. (gülür) İstənilən siyasətçini, iqtisadçını yuxudan oyatsan, sənə 1,2,3,4,5 məsələdən danışacaq, deyəcək bunu edək, onu edək. Məndə də elə şey var, gecəyarı yuxudan oyat, danışacağam. Amma faktiki olaraq mənim “yol xəritəmi” oxuyan yoxdur, ona görə də qalmışıq bu vəziyyətdə…