2019-cu ilin 3-cü rübündə (iyul-sentyabr) Azərbaycanda POS-terminalların sayı 1381 ədəd artaraq 64 min 777 ədədə çatıb.

İyun ayının sonunda POS-terminalların sayı 63 min 396 ədədədək düşmüşdü. Mərkəzi Bankın statistikasına əsasən, hələ də, ticarət və xidmət obyektlərində quraşdırılmış POS-terminalların sayı 2018-ci ilin sonu ilə müqayisədə 1333 ədəd, 2015-ci ilin sonu ilə müqayisədə isə 15 min 524 ədəd azdır. 2015-ci ilin sonunda ticarət və xidmət obyektlərində quraşdırılmış POS-terminalların sayı 80 min 301 ədədə çatmışdı. Sonradan sahibkarlar POS-terminallardan imtina etməyə başlamışdılar.

Bu ildən Azərbaycan ərazisində 4 mərhələdən ibarət olmaqla e-kassaların keçidinə başlanılıb. Müasir e-kassalar POS-terminal funksiyasını da yerinə yetirir. Hazırda sahibkarlar üçün təklif olunan yeni nəsil onlayn-kassalardan biri “AzurPos”dur. Bu qurğu kassa aparatı olmaqla bərabər, həm POS-terminal, həm də ödəniş terminalıdır. Qeyd edək ki, bu ilin yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycanda nağdsız ödəniş göstəricilərində əvvəlki dövrlərlə müqayisədə müsbət dinamika müşahidə olunub. Belə ki, bu dövr ərzində ölkədə Milli Ödəniş İnfrastrukturu vasitəsilə aparılan ödəniş əməliyyatlarının həcmi 191 milyard manat, sayı 40 milyon ədəd təşkil edib. Əməliyyatların sayı üzrə göstərici 2018-ci ilin analoji dövrü ilə müqayisədə 44 faiz artıb. Azərbaycan Mərkəzi Bankının operatoru olduğu Hökumət Ödəniş Portalının (HÖP) əhatə dairəsi genişləndirilib, 1 437 bələdiyyə üzrə ödənişlərin qəbul edilməsi imkanı yaradılıb. Bununla da, əksər dövlət orqanları, kommunal xidmət müəssisələri, mobil rabitə operatorları, ali təhsil müəssisələri və s. qurumların 550-dən çox xidməti üzrə ödənişlərin portalın onlayn resurslarından, bankların elektron bankçılıq xidmətlərindən istifadə etməklə nağdsız qaydada aparmaq mümkündür. HÖP üzərindən bu dövrdə həyata keçirilən əməliyyatların həcmi 2,286 milyard manat təşkil edib ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 36 faiz çoxdur. Aparılan nağdsız əməliyyatların həcmi isə 3,4 dəfə artaraq 956 milyon manat olub. Cari ilin sentyabrın 30-na ölkə üzrə ödəniş kartlarının sayı keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 16 faiz artaraq 1.2 milyon ədədi təmassız olmaqla 7,5 milyon ədəd təşkil edib. Təmassız kartların sayı 2,4 dəfə artıb.

Ölkə üzrə bankomatların sayı 2 654 ədəd olub ki, bu göstərici ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 114 ədəd çoxdur. Banklar tərəfindən quraşdırılmış POS-terminalların sayı 65 153 ədəd olub ki, bunun da 27 530 ədədi təmassız POS-terminallardır. 2018-ci ilin ilk 9 ayı ilə müqayisədə təmassız POS-terminalların sayı 31 faiz (6 466 ədəd) artıb. Ölkə daxilində ödəniş kartları ilə aparılmış əməliyyatların həcmi 28 faiz artaraq 15,535 milyard manat təşkil edib. Ödəniş kartları ilə ölkə daxilində aparılmış əməliyyatlarda nağdsız hesablaşmaların çəkisi isə 59 faiz artaraq 3,3 milyard manat (21%) olub.

Məlumat üçün bildirək ki, bu ilin oktyabr ayının əvvəlinədək ölkədəki iri ticarət mərkəzləri, şadlıq evləri, şəbəkə marketlər, yanacaqdoldurma məntəqələri avtomobil və mebel satışı mərkəzləri e-kassa sisteminə keçməli idilər. Bu iaşə obyektlərinin e-kassa sisteminə keçib-keçməməsi başa mövzudur. Amma reallıqda Azərbaycanda bu kimi obyektlərin sayının on minlərlə olduğunu nəzərə alsaq, POS-terminalların sayının 1381 ədəd olması zəif artım hesab olunur. O da bəllidir ki, bu gün ölkədə əmək müqaviləsi olmadan işləyənlərin sayı kifayət qədərdir. Maaşlarını kart vasitəsilə almayanlar buna görə də nağdsız ödəniş edə bilmir. Nəticədə nağdsız ödənişlə bağlı problemlər həllini tapmaqda gecikir.

Real mənzərəni təsəvvür etmək üçün nağdsız ödənişlər sahəsində əsas vasitələr olan POS-terminallar və bankomatların statistikası önəmlidir. POS-terminal kart vasitəsilə malların, iş və xidmətlərin dəyərinin ödənilməsi, valyuta mübadiləsi əməliyyatlarının aparılması, habelə nağd pul vəsaitinin alınması üçün nəzərdə tutulmuş avadanlıqdır. Bankomat isə bank kartlarından və istifadəçi kodlarından (PİN) istifadə edərək kart hesabından nağd pul vəsaitləri çıxarmağa, hesab barədə məlumat almağa, kommunal və digər xidmətlərin haqqını ödəmək üçün nağdsız hesablaşmalar aparmağa imkan verən aparatdır.

İqtisadçı-alim Fuad İbrahimov “Cümhuriyət” qəzetinə bildirib ki, nağdsız ödənişlər sahəsində ləngimələr var:

“Hələlik ölkədə kifayət qədər insanlar müqaviləsiz, mövsümi müqaviləsiz iş yerlərində çalışır. Burada işsizliyin də sayını nəzərə almaq lazımdır. Bu gün Azərbaycanda işsizlik səviyyəsi ilə bağlı əks statistik məlumatlar verilir, ancaq reallıq başqadır. Bu göstəricələr nağdsız ödənişlərlə bağlı məsələsinin ləngiməsinə səbəb olan başlıca amildir. Ümumiyyətlə, bu sahədə dinamik inkişaf ləng getsə də, amma müşahidə olunur.

Nağdsız ödənişlərdə alış-veriş həcminin az olmasının əsas səbəbi bir çox bankların bu sahədə stimullaşdırıcı, həvəsləndirici proqramlarının olmamasından irəli gəlir. Söhbət nağdsız ödənişlərə müxtəlif bonusların, o cümlədən xərclənmiş kapitalın müəyyən bir hissəsinin müştəriyə qaytarılması kimi təkliflərdən gedir. Bu cür tətbiqlər vətəndaşlarda stimul yaradır, onları daha çox nağdsız ödənişlə alış-veriş etməyə sövq edir. Bu da öz növbəsində tədricən nağdı xidmət göstərən sferaların azalmasına gətirib çıxaracaq. Çünki rəqabət onu göstərəcək ki, insanlar daha çox nağdsız ödənişə üstünlük verir, buna görə də iaşə obyektləri, xidmət qumları məcbur olub POS-terminalların sayını artıracaqlar. Prosesin yubadılması əmək müqavilələrinin bağlanmaması, real işsizlik səviyyəsi kimi gizli iqtisadi amillər bu göstəriciləri tam inkişaf etdirməyə imkan vermir”.

İqtisadçı POS-terminalların sayının artmasına şəraitin yaradılmasının tərəfdarı olduğunu da vurğulayıb:

“Nə qədər ki, POS-terminallar qurulacaq, nə qədər ki, nağdsız ödənişlər olacaq, ölkə iqtisadiyyatının dövriyyəsi də bir o qədər artacaq. Həmçinin makroiqtisadi sabitlik olacaq. Gizli iqtisadiyyatla mübarizə metodlarından biri də nağdsız ödənişlərə keçiddir. Buna görə də POS-terminalların sayının dinamik olaraq artmasında maraqlı olmaq lazımdır”.