“Bircə xaşı yeyə bilmirəm” – Amerikalı olduğuna inanmayacaqsız

“Azərbaycanda hər şeyə öyrəşmişəm, ancaq bircə bu yol gedəndə insanlarla toqquşmamaq üçün əldən-ayaqdan düşürəm, o yan-bu yana əyilirəm, yenə də alınmır. Biz Amerikada öyrəşmişik ki, piyadalar yolun sağ tərəfi ilə getməlidir. Ancaq burada belə deyil, kim necə istəsə, elə də gedir. Mən də çaş-baş qalıram”.

Gülərüz müsahibim Marta yarı zarafat, yarı ciddi bu sözləri deyib tərəvəz dükanına yaxınlaşır. Və yenə mənə tərəf dönüb sözünü davam etdirir:

“Ancaq sizin meyvələrin dadı əntiqədir, qiyməti də çox ucuz”.

Bir kilo Quba alması, bir kilo da Astara mandarini alıb söhbətləşmək üçün kafeyə daxil oluruq. Bir müddətdir ki, “Visions of Azerbaijan” jurnalı ilə əməkdaşlıq edən həmkarım 8 il öncə Amerika Birləşmiş Ştatlarından Bakıya gəlib. Azərbaycan dilində özünü səlis ifadə etməsi, bu yaxınlarda Qazaxda iş yoldaşının toyunda saz çalıb mahnı oxumağı sosial şəbəkələrdə böyük marağa səbəb olub.

Odur ki, biz də “Qafqazinfo” olaraq Marta Laurini oxuculara daha yaxından tanıtmaq istədik. Martanın yolunun Azərbaycana necə düşməsini elə öz dilindən eşidək:

– Bu suala qısa cavab versəm, deyərəm ki, Allah mənim ürəyimə Azərbaycana qarşı bir sevgi qoyub. Mən Allahı, Allah da Azərbaycanı çox sevir. Bunu hiss edə bilirəm. Uzun cavabım isə belə olar ki, mən bakalavr təhsilimi Rusiyada almışam. Dilçilik Universitetində oxuyan zaman Qafqaz millətləri ilə tanış olmağa başladım. Onların “ləzginka” oynaması, köhnə ənənələrə bağlılığı mənə çox maraqlı gəldi. Demək olar ki, Qafqaza vuruldum. Bir müddət Amerikaya qayıtdıqdan sonra başladım araşdırmağa. Qafqazda harada yaşaya bilərəm? Bu vaxt magistr təhsilim üçün Azərbaycana gəlmək fürsətim oldu. Və beləliklə mən Xəzər Universitetində təhsilimi davam etdirmək üçün Azərbaycana gəldim.

– Hazırda dilimizdə çox səlis danışırsız. Əvvəlcədən bilirdiz, ya sonradan öyrənmisiz?

– Türk dilini bir az oxumuşdum, rus dilini bilirdim. Ancaq Azərbaycan dilində 10-15 sözdən çox nəsə bilmirdim. Çox gözəl bir ailə ilə qalmağa başladım. Əvvəllər nə onlar mənim dilimi bilirdi, nə mən onların. Jestlərlə, əl hərəkətləri ilə fikrimizi ifadə etməyə çalışırdıq. İki həftə özümü körpə uşaq kimi hiss etdim. Azərbaycan dilini çox tez öyrəndim.

– Adətən hər ölkəyə getməzdən əvvəl o ölkənin adət-ənənələri, insanları haqqında maraqlanırlar. Yəqin siz də maraqlanmısız, nələr dedilər?

– Düzünü desəm, elə də çox məlumatlı deyildim. Vikipediyada oxumuşam. Gördüm ki, müsəlman ölkəsidir. Amerikada olanda Mesxeti türklərindən olan bir ailə ilə dostlaşmışdım. Onlar mənə öyrətdi ki, necə oturmaq, necə davranmaq lazımdır. Dedilər ki, bir az təvazökar olmalısan. Bir şey etməzdən qabaq icazə almaq lazımdır, özbaşına davranmaq olmaz. Evə girəndə ayaqqabını soyunmaq lazımdır. Bunları demişdilər.

– Bəs, bu fikirlər ilk baxışdan sizə qəribə gəlmədi?

– Yox, elə də qəribə gəlmədi. Mənə qəribə gələn bir o oldu ki, burada hər şey bölüşdürülür. Kimin nəyi varsa, pay verir. Bu pay sözünün nə olduğunu çox gec başa düşmüşəm. Məsələn, evdəkilər mürəbbə bişirir, tez 5-6 banka qonşulara pay edirdilər ki, mürəbbənin qoxusu onlara gedib, gərək dadına baxsınlar. Bu, mənə çox maraqlı gəlib. Amerikada elə şey yoxdur.

– İki ölkə arasında yemək mədəniyyəti də xeyli fərqlidir. Bizdə əksər hallarda yemək evdə bişir. Nadir halda ailələrin yemək üçün restorana getdiyini görərik. Yeməklərdə də xeyli fərqlər var. Ağız dadınıza uyğundur?

– Əslində, mənim anam da evdar qadındır, ona görə elə də fərq görmədim. Yeməkləri ilk vaxtlardan çox sevmişəm. Dolmanı xoşlayıram, plov üçün ölürəm, qəşəng qutab, kətə bişirirlər. Dovğaya bir qədər gec öyrəşdim, mənə qəribə gəlirdi, ancaq indi sevərək yeyirəm. Bircə dənə xaş yeyə bilmirəm.

– Hazırda ölkəmizdə Amerikaya getmək, orada yaşamaq xəyalı quran çox insan var. Bu baxımdan siz xəyallar ölkəsindən gəlib Azərbaycanda yaşayırsız. İki ölkədə uzun müddət yaşamış biri kimi deyə bilərsiz ki, hansı ölkədə yaşamaq daha əlverişlidir?

– Mənə elə gəlir ki, gənclərin çoxu sırf azadlıq görmək üçün Amerikaya getmək istəyirlər. Fikirləşirlər ki, orada ürəkləri nə istəsə geyinə biləcəklər. Heç kim onlara baxmayacaq. İstədikləri kimi geyinə, gəzib dolaşa biləcəklər. Ancaq onlar sonrasını düşünmürlər, insan problemi olanda onu kiminsə itirib axtarmasını istəyir. İstəyirsən ki, kimsə sənə dəstək versin. Mən o dəstəyi Azərbaycanda gördüm. Kimin problemi olsa, hamı çalışır ki, bir köməklik etsin. Məsələn, götürək elə yas yerlərini. Amerikada yas bir gün olur, vəssalam. Hamı gedir işinə, elə bil heç nə olmayıb. Bu, psixoloji baxımdan çox çətindir. Ancaq burada üçü, yeddisi, qırxı var. Hamı yığışır, kömək edir. Bu cəhətdən daha çox Azərbaycanın mədəniyyətindən xoşum gəlir.

– Ancaq bəzən insanlar bu qədər iç-içə olmaqdan da sıxılır. Fikirləşirlər ki, adamlar lazım olduğundan çox bir-birinin işinə qarışır.

– Əslində bu, mənə qəşəng gəlir. Bir-birlərinin fikirlərini nəzərə aldıqları üçün təqribi eyni qaydada gedirlər. Mədəniyyət, adət-ənənələr də itib batmır, formalaşır. Burada daha çox ünsiyyətə fikir verilir. Amerikada qonşu bizə gəlmək istəsə, gərək qabaqcadan zəng vursun, vaxtımız olub-olmadığını soruşsun. Biz də deyirik ki, bu gün yox, sabah gəl.

– Bu, yaxşı bir şey deyil?

– Yox, yaxşı deyil. Mən ora gedəndə inciyirəm. Deyirəm ki, mən bir ildir ki, burada yoxam, zəng vururam görüşməyə, deyirsiz, gələn həftənin 4-cü günü gələrsən. Adam pis olur, axı. Burada hamı dəvət edir. Bilmirəm, bəlkə də səmimi deyillər. Amma bu, mənə dəyərli gəlir.

– Artıq 8 ildir ki, buradasız. Bəs ailəniz üçün darıxmırsız?

– Amerika mədəniyyətində bir şey də var ki, biz böyüdükdən sonra bir-birimizdən ayrı düşürük. Bacımın biri amerikalı ilə evlənib, Cənubi Koreyada yaşayır. Digər bacım da Avropanı gəzir. Ona görə də, bu, adi bir haldır. Tez-tez görüntülü danışırıq. Mən o gözləntiylə böyümüşəm ki, 18 yaşımdan sonra artıq öz başımın çarəsinə baxmalıyam.

– Ancaq bizdə o 18 yaş limiti yoxdur. Sizcə, hər zaman ailə nəzarəti olmalıdır? 

– Amerika üçün o sistem yaxşıdır. Ancaq burada o yaxşı deyil. Bu mədəniyyət tamam fərqli olduğu üçün gərək böyüklərdən məsləhət alasan. Orada isə hər bir gənc analiz edir, müəyyən qərarlar verir. Qərarının nəticəsini isə özü çəkməlidir. Valideynlərdən hər hansı bir kömək gözləmir. Burada isə nəticəni hamı çəkir.

– Çox insanda belə bir fikir formalaşıb ki, Amerikaya getsə, yaxın zamanda az qala varlı olacaq.

– Bu mühiti görən biri fikirləşir ki, saata 10 dollar qazansa, bu, böyük məbləğdir. Ancaq düşünmür ki, o mühit üçün bu, çox kiçik rəqəmdir. Aylıq kirayə pulu buradan ən azı 3-4 dəfə bahadır, orada məcburi sığorta var və ya 100-200 dollar məcburi maşın sığortası. Orada marşrut sistemi belə deyil, gərək rahat hərəkət üçün maşınınız olsun. Qiymətləri dəqiq analiz etməmişəm, ancaq həqiqətən də hər şey çox bahadır.

– Bəs burada aylıq xərcinizi rahat çatdıra bilirsiz? Qiymətlər necədir, sizcə?

– Burada yaşamaq üçün məvacibim məni qane edir. Mən Amerikadan çıxanda uşaq idim. Düzü, heç bilmirəm orada indi kommunal xərclər necədir.

– Azərbaycan kişisi və Azərbaycan qadını. Bu iki anlayışı bizə necə izah edərdiz?

– Azərbaycan kişisi güclü olur. Onlar ailə, iş sahibi, sözünün üstündə duran olurlar. Şərəf xətrinə hər şey etməyə hazırdırlar. Bir az qısqanc olurlar, bu da bir tərəfdən xoşuma gəlir, bir tərəfdən yox. Məncə, yaxşı şeydir.

Azərbaycan qadını hədsiz çox fədakardır. Onlar nələr edirlər, ilahi. Bütün günü nəsə edirlər. Ev yığışdırırlar, yemək bişirirlər, qışa tədarük görürlər. Adi bu şəkərburanı bişirmək necə çətin bir işdir. Ancaq onu da sevərək edirlər. Mən onlara “halal olsun!” deyirəm.

– Sizcə, qadınlarımız bu fədakarlığının qarşılığını ala bilir?

– Məncə, digər ölkələrlə müqayisədə burada qadınlar öz dəyərini daha yaxşı bilir.

– Rahatlığı sevən qadınsız. Azərbaycanlı bir şəxslə evlənib yaşaya bilərdiz?

– Həmişə deyirdim ki, mənə uyğun azərbaycanlı oğlan çıxsa, ərə gedərdim. Mənə uyğun nə deməkdir? İsa Məsihi, Allahı çox sevirəm, gərək o da sevsin, məni, ailəmi başa düşə bilsin, xasiyyətimiz üst-üstə düşsün. Burada olduğum 8 il müddətində belə bir adamla qarşılaşmadım. Axır ki, qabağıma bir amerikalı çıxdı. İndi nişanlanmışıq. Ötən həftə kanalların birində canlı verilişin qonağı idim. Nişanlım da verilişi Amerikadan izləyib. Görüb ki, efirdə oynayıram. Tez mənə yazdı ki, səninlə oynayan o oğlan kimdir? Verilişin aparıcısını nəzərdə tutmuşdu. Bizdə də qısqanclıqlar olur və bu, mənə xoş gəlir. Qədərincə olanda yaxşı olur.

– Bakıda toy etmək istədiyinizi deyirdiz. Səbəbi maraqlı gəldi.

– İkimiz də toyu Bakıda etmək istəyirik. Məncə, ona maraqlı gələr. Mənim üçün səbəb odur ki, 8 ildir ki, buradayam və Bakı evim kimidir. Qaldığım ailə mənə daha doğmadır, nəinki evdəkilər. Onlar böyük bir nəsildir və hər birini çox sevirəm. Dostlarım, iş yerim buradadır. Məncə, toyu burada etməsəm ayıb olar.

– Bəs evləndikdən sonra yenə Bakıda yaşamağa davam edəcəksiz?

– Mənim üçün Bakıda yaşamaq xoş olar, ancaq ortaq qərar verməliyik. Gələcəyi özüm də maraqla gözləyirəm.